Erken Çocukluk Döneminde Dil Gelişimi

     Nasıl katı gıda yemenin, baş-boyun kontrolü gibi durumların belirli yaş aralıkları var ise çocukta dil gelişimi için de yaş aralıkları bulunmaktadır. Dilde gecikme çocuğun dilsel açıdan akranlarıyla paralellik göstermemesi durumudur. Yani eğer çocuk 12-18 ay arasında ifade edici dilde herhangi bir sözcük yok ise, 2-2,5 yaş civarında ve cümle kurmuyor ise, ekleri doğru ve dile uygun şekilde kullanmıyor ise ya da alıcı dilde yani dili anlamada bir problem olduğunu gözlemliyorsanız dilde gecikme var demektir.

     Konuşmanın gecikmesi birçok tıbbi durumla ilişkili olabileceği gibi herhangi bir neden olmaksızın da oluşabilecek bir durumdur. Birçok normal gelişim göstermeyen çocukların ailesi öncelikli olarak çocuğum konuşmuyor şikayetiyle başvurmuştur hekimlere.

(fotoğraf: hurriyetaile.com)

     Dil ve konuşmadaki gecikme otizm, zihin engeli, işitme engeli, nörolojik sendromlar olmak üzere bir çok medikal durumun belirteçlerinden olabilir. Ama bunun tam aksi olarak altta bazen bir uyaran eksikliği gibi bir durum olabilir ya da herhangi bir nedeni olmayabilir bu gecikmenin. Bu gibi durumlarda dikkat edilmesi gereken nokta yine erken müdahaledir. ‘Erkekler geç konuşur’ ya da ‘babası da 5 yaşında konuşmuş’ gibi ifadeler beklemek için bir neden değildir. Çünkü zaman ilerledikçe çocuğun akranları arasındaki fark git gide artmaktadır ve bu fark arttıkça müdahale etmek daha da zorlaşacaktır.Ve ayrıca okul öncesi dil becerilerinin okul dönemi akademik becerilerin belirteci olduğu yönünde çalışmalar bulunmaktadır.

     Dil ve konuşma terapisi hem çocuğa hem de ebeveyne yöneliktir. Çocuğun dil gelişimi uzman tarafından desteklenirken aileye klinik dışı ortamda veya oyun sırasında nasıl desteklemesi gerektiği dil ve konuşma terapisinde kullanılan teknikleri nasıl gündelik yaşama aktarabileceği öğretilir.

Ailenin balon üfleme, mum üfleme, sakız çiğneme ya da masaj yapma gibi konuşma dışı çalışmaların dil gelişimini olumlu etkilediğine dair çalışmalar bulunmamaktadır.

(fotograf:obstecare.com)

     Ebeveynler çocuğun sevdiği oyun ya da aktivite sırasına dil seviyesinin en fazla bir basamak üstünde olacak şekilde dili kullanıp, çocuğa model olmalıdırlar. Bu ne sorusu yerine daha çok anlam içeren bir dil kullanıp, çocuğun çıktılarını genişletmelidirler. Oyun ya da aktivite sırasında dil kullanımı için fırsatlar yaratmalıdırlar. Ve dilsel açıdan destekleyici etkileşime girebileceği akran ortamı sağlanılmasında da fayda vardır.

     Dil gelişimi temel özelliklerine bir göz atalım

0-5 ay:

•     Seslere tepki gösterir

•     Sesin kaynağına kafasını döndürür

•     Konuşurken yüzünüzü izler

•     Mutluluğunu ya da mutsuzluğunu ifade eden seslet çıkartır

•     Onunla konuşulurken ses çıkarır.

•     Söz öncesi dönemden sesleme ve gığıldama-agulama, genişletme evresidir.

•     Babıldama evresinde çocuk ünlü ünsüz sıralamasını andıran sesler çıkartır.

•     Ses oyunları yapar. İnce-kalın seslemeler ve dile özgü ses denemeleri yapar.

6-11 ay:

•     Hayırı anlar

•     Hareket ya da jest ile iletişime geçer

•     Sesleri tekrar etmeye çalışır.

•     Düzenli ve çeşitlendirilmiş babıldama dönemidir.

•     Bebek ünsüz-ünlü ses sıralamalarını yapar.bababa-mamama gibi. Fakat bu ses sıralamalarının herhangi bir göndergesi olmadığı için bunları ilk anlamlı sözcükler değildir.

•     Çeşitlendirilmiş babıldama evresinde farklı ezgi, vurgu taşıyan uzun hece dizileri üretir.

12-17 ay:

•     Yaklaşık 2 dakika kitaba ya da oyuncağa bakar.

•     Jestlerle desteklenen basit yönergeleri alır.

•     Nesne, resim ve aile bireylerini gösterir.

•     Tutarlı sesçil yapılarla belirli sözcükleri anlatmaya çalışır. Bazı ifadelerin artık göndergesi olmaktadır.

•     2-3 sözcük kullanır.

•     Basit sözcükleri tekrar etmeye çalışır.

18-23 ay:

•     Kitap okunulmasını sever.

•     Jestler olmadan basit yönergeleri alır.

•     Basit Vücut parçalarını gösterir.

•     Basit eylemleri anlar ‘ye, uyku’.

•     İfade edici dilde sözcükleri çeşitlendirir.

•     En az 8-10 sözcük kullanır.

•     N,m,p gibi ünsüzleri üretir. Diğer konuşma seslerini de kullanmaya başlamıştır.

•     Bilindik yiyecekleri adıyla ister.

2-3 yaş:

•     24 aylıkken en az 50 sözcük bilir.

•     İçinde ve üstünde gibi uzamsal bilgileri bilir.

•     Büyük, mutlu gibi tanımlayıcı sıfatları bilir.

•     Anlaşılabilirlik artmıştır.

•     Basit sorulara yanıt verir.

3-4 yaş:

•     Yiyecekler, kıyafetler gibi nesneleri kategorize eder.

•     Renkleri bilir.

•     Bir çok konuşma sesini kullanır.

•     Nesneleri tanımlar.

•     Onun çevresi ile ilgili fikirlerini ve duygularını ifade eder.

•     Acıktığın zaman ne yaparsın gibi sorulara yanıt verir.

•     Cümleleri tekrar eder.

4-5 yaş:

•     Arkasında, karşısında gibi uzamsal kavramları bilir.

•     Kompleks soruları anlar.

•     Konuşma anlaşılırdır fakat zor ve uzun sözcüklerde zorlanabilir.

•     Eylemlerin nasıl yapılacağını anlatır Ör: boyama

•     Sözcükleri tanımlar

•     Kategorik elemanları listeler.

•     Neden sorusuna yanıt verir.

5 yaş:

•     2000 den fazla sözcük bilir.

•     Zaman sıralamalarını bilir.

•     3 lü yönergeleri alır.

•     Karşılıklı konuşmaya katılır.

•     En az 8 sözcüklü cümleler kurabilir.

•     Birleşik ve kompleks sözcükler kurar.

•     Hayal kurarak hikayeler yaratır.

Uzman Dil ve Konuşma Terapisti

Nida Şanlı Colay